اعتیاد چیست؟
اعتیاد یک «بیمارى اجتماعی» است که عوارض جسمى و روانى دارد و تا زمانى که بـه علل گرایش «بیمار» توجه نشود، درمان جسمى و روانى فقط براى مدتى نتیجه بخش خواهد بود و فرد معتاد دوباره گرفتار « مواد اعتیاد آور» می گردد. اعتیاد به موادمخدر یکى از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى است که عوارض ناشى از آن تهدیدى جدى براى جامعه بشرى محسوب شده و موجب رکود اجتماعى در زمینه هاى مختلف مى گردد.
همچنین ویرانگریهاى حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیارى از ارزش‌‌ها و هنجارهاى فرهنگى و اخلاقى شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدى به مخاطره مى اندازد. پدیده شوم قاچاق موادمخدر بیش از آنکه فعالیتى سوداگرانه، تجارى و اقتصادى در عرصه مافیاى اقتصاد بین المللى باشد، ابزارى کارآمد، مؤثر و راهبردى در گسترش نظام سلطه صاحبان قدرت جهان بر کشورهاى توسعه نیافته است. تحلیلگران مسائل سیاسى و اجتماعى بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده موادمخدر مهمترین عامل به تباهى کشیدن و انحطاط اخلاقى جوامع به شمار می رود. متاسفانه گسترش دامنه مصرف موادمخدر در جامعه امروزى به حدى است که حتى قشر متفکر و تحصیل کرده را نیز به سمت خود کشانده است.
اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور کامل ریشه کن نخواهد شد، اما با تدبیر، اندیشه و تلاشى مخلصانه حداقل میتوان آن را به کنترل در آورد.
مراحل اعتیاد :
١- مرحله آشنایى: این مرحله با تشویق دیگران، مخصوصاً دوستان ناباب، یا از روى غرور و کنجکاوى خود فرد شروع می‌شود.
٢- مرحله شک و تردید :در این مرحله فرد به مبارزه با امیال خود میپردازد.
٣- مرحله اعتیاد واقعى :در این مرحله علائم اعتیاد ظاهر گشته، فرد و زندگی وی را احاطه می‌کند.
انواع مواد مخدر :
١- سستی زا ٢- توهم زا ٣- توان افزا
موادسستى زا :
موادى هستند که مصرف آن بر روى سلسله اعصاب مصرف کننده اثر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکرى و بدنی او را سست نماید که شامل:
الف: طبیعى، مانند: استحصالات گیاه خشخاش، تریاک، شیره تریاک، مرفین
ب: مصنوعى، مانند: هروئین، متادون، نرمتادون، پاپاورین، پتیدین، انواع و اقسام قرص‌هاى مسکن و آرام بخش
موادتوهم زا:
با مصرف این مواد فرد دچار اوهام حسى و بصرى می‌شود. این مواد را‌هالوسینوژن می گویند که شامل:
الف :طبیعى، مانند: استحصالات گیاه شاهدانه، حشیش، بنگ، ماریجوانا، گراس، چرس؛ مسکالین، جو سیاه آفت زده، برخى از قارچ‌هاى حاوى مواد توهم زا، دانههاى نوعى نیلوفر وحشی
ب: مصنوعی، مانند: ال.اس.دی(L.S.D) ، دی متیل تریپتامین (D.M.T) ، دی اتیل تریپتامین (D.E.T)
موادتوانافزا:
مصرف آن بر روى سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکرى و بدنى مصرف کننده بیشتر و باعث هیجان می شود. این مواد به دو دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
الف :طبیعی، مانند: برگ کوکا، کوکائین، کراک، برگ و ساقه برخى درختان مثل خات و کراتم و ناس
ب :مصنوعی، مانند: آمفتامین، متیل آمفتامین، ترکیبات آمفتامینها
آثار سوء مواد مخدر
در شرایط معمولی وقتی بشر از انجام دادن کاری لذت ببرد و به عبارتی دیگر پاداش بگیرد، از مناطق پایینی مغز او موادی به اسم دوپامین و نوراپی نفرین ترشح می‌شود و بر روی قشر و سایر مراکز حیاتی آن اثر می‌کند و احساس لذت و پاداش به او دست می‌دهد و سعی در تکرار آن عمل دارد. یکی از آثار سوء مواد مخدر فعال شدن همین سیستم است. بنابراین کسانی که یک بار با این مواد آشنا می‌شوند چون سیستم پاداش در مغز آنها تقویت شده، تمایلی شدید به تکرار مصرف آن پیدا می کنند. از بین مواد مخدر هروئین به سهولت در چربی حل می شود. مغز انسان نیز مقدار زیادی چربی دارد و بنابراین در مقایسه با مرفین و مشتقات آن، هروئین پس از مصرف در زمان کوتاه تری روی مغز اثر می کند. کدئین نیز که از مشتقات تریاک است به آسانی در سیستم گوارش جذب شده و در بدن تبدیل به مرفین می شود. در یک مطالعه روشن شده است که در معتادان، یکی از آثار سوء مصرف مواد، کاهش جریان خون در بعضی از نواحی مغز است.
اثرات مواد مخدر بر مغز
مهم ترین محل تاثیر مواد مخدر بر مغز است. در مغز گیرنده‌‌هایی وجود دارد که این مواد بر آنها اثر می‌کنند. این گیرنده‌ها به ٣ گروه تقسیم می‌شوند:
١- اثر بر برگیرنده‌های گروه اول سبب تنظیم و کاهش احساس درد، کاهش فعالیت مرکز تنفس، یبوست و اعتیاد می شود
٢- اثر برگیرنده‌های گروه دوم سبب کاهش احساس درد و افزایش حجم ادرار می‌شود
٣- اثر مواد مخدر بر گیرنده‌‌های گروه سوم سبب کاهش احساس درد می‌شود
اثرات مواد مخدر بر رفتار
١- این مواد حالت خمودگی، ابر گرفتگی شعور ایجاد می کنند یعنی می توانند بیداری بیش از حد بشر را کاهش دهند. بنابراین آنهایی که کار فکری شدید، یکنواخت و خسته کننده می کنند با اولین آشنایی‌‌ها در معرض ابتلای به اعتیاد هستند، ابتدا ظاهرا آنها را آرام می کند اما پس از مدتی قدرت مبارزه، کار و ثمر بخشی را از آنها می گیرد.
٢- قسمت اعظم دردهای بشر روانزاد است، انواع کمر دردها، پشت درد، سردرد، دل دردهای مزمن، دردهای عضلانی و استخوانی، می تواند جنبه روانی داشته باشد. کسانی که با مراجعه به پزشکان مختلف و استفاده از روش‌‌های مرسوم فرهنگی، تسکینی برای درد خود نمی یابند، در مقابل مواد مخدر بسیار آسیب پذیر هستند.
٣- در مسیر اعتیاد، بتا آندورفین‌‌ها که مواد شبه مخدر درون زا هستند کاهش می یابد، زیرا با ورود مواد مخدر خارجی جای شبه مرفین‌‌های مفید و تولید شده در بدن شخص را می گیرد. بنابراین پس از ترک اعتیاد و در حین آن که مواد مخدر خارجی به بدن نمی رسد، مغز دیگر مواد شبه مرفین درون زا ترشح نمی کند، درد و حالت روحی ناخوش و اضطراب و بی قراری در شخص زیاد است که البته پس از مدتی که از ترک بگذرد مجدداً مغز مواد لازم را ترشح خواهد کرد.
٤- با کاهش آندورفین‌‌ها در مغز شخص معتاد و بدن او، خاصیت دشمن کشی مونوسیت‌‌‌ها که از سلولهای دفاعی بدن هستند کاهش می یابد. بنابراین شخص معتاد نسبت به افراد سالم به عفونت‌‌ها حساستر است و زودتر مبتلا می شود.
اثرات مواد مخدر بر بدن
١- مواد مخدر آن دسته از سلولهای دفاعی بدن را که مسئول از بین بردن مهاجمان به بدن هستند، کاهش می‌دهند و نیز با کاهش فعالیت آنها، می توانند سبب رشد سلولهای سرطانی شوند.
٢- تمامی‌داروهای مخدر و روانگردان، مغز و نواحی مخـتلف بدن را تـحت تاثیر خـود قـرار می دهند و تعادل شیمیایی بدن را بر هم می زنند.
توصیه پیشگیرانه (دوستانه) به جوانان و نوجوانان:
١- خطرات و عوارض مصرف مواد اعتیادآور را خوب بشناسید.
٢- به هر کس که به تو مواد تعارف کرد محکم و قاطع بگو «نه» اینکه ما بتوانیم به دوست خودمون «نه» بگیم خودش یک هنر است. افراد خوش فکر هر تعارفى که مخالف سلامتى خودشان است براحتى رد مى‌کنند.
٣- جوابهایى از قبل براى اصرار زیاد اطرافیانتان آماده کنید. پیشاپیش به این جمله ها فکر کنید «خیلى کیف داره»، «شنگول میشی»، «سرحال میشی» و اگر کمى تردید کنید میگن: «بچه ننه ای»، «ترسویی»، «اول تجربه کن بعد بگو بده»، «هنوز مرد نشدی»، «پس چرا فلانى کشید و معتاد نشد؟ و …
٤- موادمخدر را حتى یک بار هم امتحان نکنید.
٥- از رفت و آمد در مکانهاى آلوده و دوستى با افراد مشکوک پرهیز کنید.
٦- مواد اعتیادآور سم کشنده است که اثراتش به تدریج ظاهر می‌شود.
٧- به صحبتهاى پدر و مادرتان که خیرخواه ترین دوستان شما هستند اطمینان کنید. ارتباطاتتان را با آنها محکم کنید.
٨- با مطالعه، ورزش و تفریحات سالم براى اوقات فراغت خودتان برنامه ریزى کنید.
٩- آنهایی که موادمخدر را به جوانان معرفى می‌کنند، چهره اش فرقى با دیگران ندارد. پس دوستان و نزدیکان خودتان را خوب بشناسید.
١٠- بعضیها فکر می کنند با بقیه فرق دارند و هر وقت که اراده کنند مى توانند مصرف مواد رو کنار بگذارند، در حالى که این طرز تفکر منجر به اعتیاد می شود.
بیشترین تأثیر مخرب اعتیاد بر ارکان خانواده وارد مى آید، همانطورى که مؤثرترین عامل پیشگیرى از اعتیاد نیز نهاد خانواده است.
توصیه پیشگیرانه به والدین:
١- درباره مواد اعتیادآور (علل و عوامل مؤثر در مصرف مواد، خطرات، عوارض و علائم آن) اطلاعات کافى کسب کنید.
٢- الگوى مناسبى براى فرزندان خود باشید و هرگز بر خلاف گفته خود عمل ننمائید.
٣- فضایى ایجاد کنید که فرزندانتان در آن احساس آرامش کنند.
٤- به صحبتهاى فرزندانتان خوب گوش کنید. با لبخند، تکان دادن سر و استفاده از جملات مثبت نظیر «چقدر جالب»، «من این را نمیدانستم» و … آنها را به گفتن بیشتر تشویق کنید.
٥- شرایطى ایجاد کنید که شما را محرم اسرار خود بدانند.
٦- از فرزندانتان انتظار نداشته باشید آرزوهاى برآورد نشده شما را تحقق بخشند.
٧- با تقویت قدرت اعتماد به نفس، تصمیم گیرى و از بین بردن افسردگى وکم رویى فرزندان، آنها را در برابر شرایط آسیب زا مقاوم سازید.
٨- وقت بیشترى را با فرزندانتان صرف کنید. با آنان به رستوران، پارک، کوه، سینما و … بروید. باتفاق آنان به موسیقى گوش دهید و از همه مهمتر به آنان ابراز عشق کنید و بگویید که دوستشان دارید.
٩- سعى کنید حتى آهنگ صدایتان ملایم و دوستانه باشد.
١٠- فرزندان خود را قبل از رسیدن به سنین بحرانى نسبت به مضرات و عواقب ویرانگر مصرف موادمخدر آگاه سازید.
١١- آنان را بیش از اندازه و بطور اغراق آمیز نترسانید.
١٢- آنان رابه مطالعه، ورزش و تفریحات سالم ترغیب نمائید و زمینه این امور را برایشان فراهم کنید.
١٣- زمان مناسبى را به گفتگو اختصاص دهید. چرا که فرزند شما ارزش نصایحتان را با ارزش زمانى که به آن اختصاص داده اید میسنجد.
١٤- بین فرزندانتان تبعیض قائل نشوید .